طراحی الگوی راهبردی تامین امنیت ملی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته دکتری دانشگاه عالی دفاع ملی ،تهران ،ایران( نویسنده مسئول)

2 دانشگاه علامه طباطبایی ،تهران ،ایران

3 دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران

4 دانشگاه عالی دفاع ملی ،تهران ،ایران

چکیده

در ساختار آنارشی حاکم بر نظام بین‌الملل که فاقد اقتدار مرکزی برای جلوگیری از تجاوز می‌باشد، اولین هدف کشورها، حفظ امنیت ملی است. بنابراین، مهم‌ترین هدف سیاست خارجی ج.ا.ایران، تأمین امنیت ملی می باشد. هدف از نگارش این مقاله ارائه الگوی راهبردی تأمین امنیت ملی در سیاست خارجی با  بهره‌گیری از اندیشه‌های امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری«مدظله-العالی»، اسناد بالادستی، تجربیات گذشته و نیز تجربیات سایر کشورها می‌باشد.
تحقیق حاضر از نوع کاربردی-توسعه‌ای و باروش تحلیل محتوای کیفی و اکتشافی انجام شده است. نمونه‌گیری به روش هدفمند و قضاوتی- نسبتی می‌باشد. حجم نمونه آماری متشکل از 60 نفر از اساتید و صاحبنظران حوزه امنیت ملی و سیاست خارجی بودند. برای تجزیه و تحلیل دیدگاه‌های امام خمینی(ره) و مقام معظم رهبری«مدظله‌العالی» و نیز استخراج  رویکردهای اسناد بالادستی از روش تحلیل محتوا استفاده شد. ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌ها از طریق ابزار داده بنیاد استخراج گردید. بر اساس نتایج تحلیل بیشترین رتبه میانگین تاثیر را بعد فرهنگی و آخرین رتبه بعد محیط زیست بود. الگو به همراه ابعاد و مولفه‌های آن به کمک نرم افزار معادلات ساختاری حداقل مربعات جزئی مورد تحلیل قرار گرفت که شکل اولیه الگو به همراه مقادیر اعداد تاثیر ذکر گردیده است. در نهایت رابطه بین ابعاد، مولفه‌ها و شاخص‌ها احصاء و الگو در6 بعد، 17 مولفه و 82 شاخص(بعد فرهنگی 3 مولفه و16 شاخص، بعد اجتماعی دارای 4 مولفه و16 شاخص، بعد سیاسی 3 مولفه و16 شاخص، بعد اقتصادی  3 مولفه و14 شاخص، بعدنظامی 3 مولفه و13 شاخص و بعد محیط زیست 2 مولفه و7 شاخص) ارائه گردید.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Designing a strategic model for providing national security in the foreign policy of the Islamic Republic of Iran

نویسندگان [English]

  • Masoud Aghamohammadi 1
  • Mohammadbagher khoramshad 2
  • Seyed Jalal Dehghani Firoozabad 3
  • Abdollah Moradi 4
1 Ph.D. at Supreme National Defense University (Corresponding Author)
2 Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
3 Allameh Tabatabai University, Tehran, Iran
4 Supreme National Defense University, Tehran, Iran
چکیده [English]

In the anarchic structure ruling the international system, which lacks a central authority to prevent aggression, the first goal of countries is to maintain national security. Therefore, the most important goal of the Islamic Republic of Iran''''s foreign policy is to provide national security. The purpose of writing this article is to provide a strategic model for providing national security in foreign policy by using the thoughts of Imam Khomeini (RA) and the Supreme Leader "Madazla-ul-Ali", management documents, past experiences and also the experiences of other countries. The current research is of an applied-developmental type and a uses qualitative and exploratory content analysis method. Sampling is purposeful and uses judgmental-relative method. The statistical sample consisted of 60 experts and elites in the field of national security and foreign policy. The content analysis method was used to analyze the views of Imam Khomeini (RA) and the Supreme Leader "Madazla-ul-Ali" and also to extract the approaches of management documents. Dimensions, components and indicators were extracted through the data based tool. According to the results of the analysis, the highest rank of the average impact was the cultural dimension and the last rank was the environmental dimension. The pattern along with its dimensions and components were analyzed with the help of partial least squares structural equations software, and the initial shape of the pattern is mentioned along with the values of the impact numbers. Finally, the relationship between the dimensions, components and indicators were calculated and pattern was presented in 6 dimensions, 17 components and 82 indicators (cultural dimension has 3 components and 16 indicators, social dimension has 4 components and 16 indicators, political dimension has 3 components and 16 indicators, economic dimension has 3 components and 14 indicators, military dimension has 3 components and 13 indicators and environmental dimension has 2 components and 7 indicators) were presented.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Security
  • national security
  • foreign policy
  • foreign policy of the Islamic Republic of Iran
منابع دینی و ملی
- امام خمینی، روح االله، (1389) ،«صحیفه امام»، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی(س).
- مقام معظم رهبری«مدظله­العالی»، (1401)، مجموعه بیانات، برگرفته از  WWW.Khamenei.ir .
- شمس، عبدالله، (1387)، قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، تهران، دراک.
- سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404، برگرفته از:                                         http://www.yu.ac.ir/uploads/Sanad-%20Cheshmandaz_971.pdf
 
الف)منابع فارسی
1.کتب
- افتخاری، اصغر،(1392)،«امنیت اجتماعی شده با رویکرد اسلامی»،تهران،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- بهنام،آزاد، (1378)؛ «جایگاه چین در نظام جدید بین­المللی»، تهران، انتشارات امیرکبیر.
- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال،(1394)، «اصول و مبانی روابط بین الملل»،جلد اول و دوم،تهران، سمت.
- دهقانی­فیروزآبادی، سیدجلال(1393)،«چرخه­گفتمانی درسیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، تهران، نشر مخاطب.
- دهقانی­فیروزآبادی، سید جلال، (1395)، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران»، تهران، سمت،چاپ هفتم.
-رضایی­میرقائد، محسن و مبینی، علی(1385) ،«ایران آینده درافق چشم­انداز»،تهران، فرهنگ وارشاد اسلامی.
- شعبانی، حسن،(1391)، «مهارتهای آموزشی وپرورشی (روشهاوفنون تدریس)»، تهران، انتشارات سمت.
- کوبالکووا، وندولکا (1392)، «سیاست خارجی در جهان برساخته»، ترجمه مهدی میرمحمدی و علیرضا خسروی، تهران، پژوهشکده مطالعات راهبردی.
- عصاریان نژاد، حسین،(1392)،«الگوی راهبردی پیشرفت اقتدار آمیزاسلامی-ایرانی»، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت، جلد چهارم، تهران، انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- ماندل، رابرت (1387)، «چهره متغیر امنیت ملی»، تهران،ترجمه پژوهشکده مطالعات راهبردی، چاپ سوم.
- مرادیان، محسن (1391)،«مبانی نظری امنیت»، دانشگاه علوم وفنون فارابی، تهران، چاپ دوم.
- واعظی، محمود(1389)، نفت و سیاست خارجی،تهران، پژوهشکده تحقیقات راهبردی.
2.مقالات:
احدی، محمد و کلانتری، فتح اله (1396). نوعثمانی گرایی در ترکیه و تاثیر آن بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران. امنیت ملی، 7 (24 ): 107-131.
- احمدی، حمید(1395)، «عربستان سعودی و نظم مطلوب منطقه ای: چالشها و استراتژیها»، مجموعه مقالات اولین کنفرانس امنیتی تهران : نظم امنیتی منطقه ای در غرب آسیا، جلد دوم.
- اخوان کاظمی، بهرام (1394). الگوی امنیت در مکتب امنیتی جمهوری اسلامی ایران. آفاق امنیت، 8(26): 105-134.
- اسدی، علی اکبر. (1396). سیاست خارجی عربستان سعودی: منابع، اهداف و مسائل. مطالعات راهبردی، 20(1 (مسلسل 75) : 107-133.
- اسماعیلی، محسن و بالایی، حمید(1394). الگوی راهبردی تامین امنیت ملی در سیاست های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران. آفاق امنیت، 8(27): 5-37.
- افتخاری، اصغر، نادری باب اناری، مهدی و میسمی، حسین. (1390). بازخوانی الزامات امنیتی سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران در افق 1404؛ رویکردی چندجانبه. راهبرد، 20(60): 53-80.
- بلوکی، صالح، خوش خطی، مهدی، کشاورز ، بهمن، جعفری، فرشید (1397)، «تبیین سیاست خارجی دولت اعتدال از منظر تحلیل گفتمان» ،فصلنامه پژوهش های سیاسی و بین المللی، 9(37).
- بیات، بهرام (1395)، «هندسه قدرت جهانی و شرایط انتظامی و امنیتی آن»، مجموعه مقالات همایش «جهان در پیچ تاریخی، نقش ج. ا. ایران در هندسه جهانی قدرت»، تهران، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی، جلد اول.
- مهدی جاودانی مقدم (1387). بررسی تحلیلی - تطبیقی ائتلاف سازی امریکا پس از جنگ سرد، فصلنامه مجلس و راهبرد، 14(57)، 27.
- جعفری، علی اکبر و جانباز، دیان(1395). تنوع گفتمانی در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران و وجوه دیپلماسی نوین هسته ای. پژوهش های راهبردی سیاست، 5(16)، 93-121.
- جعفری، تقی، حقیقی، علی محمد و روانبد، امین(1400). تاثیر سرمایه اجتماعی بر امنیت ملی در دولت دوازدهم. امنیت ملی، 11(40)، 277-304.
- دانش نیا، فرهاد، نظرپور، داوود و سلیمی، آرمان(1394). فهم سیاست خارجی ترکیه در پرتودکترین عمق استراتژیک احمد داوود اغلو. پژوهش های روابط بین الملل، 5(17)، 169-200.
- درویشی، فرهاد(1389). ابعاد امنیت در اندیشه و آراء امام خمینی(ره). فصلنامه مطالعات راهبردی، 13(49)، 55-82.
- دهقانی فیروزآبادی، سید جلال و عطائی، مهدی(1393). گفتمان هسته‌ای دولت یازدهم. فصلنامه مطالعات راهبردی، 17(63)، 87-120.
- رحیمی روشن، حسن. (1396). بازدارندگی منطقه ای و تامین امنیت جمهوری اسلامی ایران. سیاست و روابط بین الملل، 1(شماره 1)، 79-99.
- رضایی،علیرضا(1387)،«بیین دوره های سیاست خارجی ج.ا.ایران از منظر تئوری های روابط بین­الملل»، فصلنامه راهبرد، 16(48)، 89-98.
امیر روشن، عاطفه علیمیرزایی (1396). تحلیل سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران جنگ تحمیلی بر اساس نظریه انتقادی روابط بین الملل، نشریه مطالعات دولت پژوهی در جمهوری اسلامی ایران، 3(2)، 45-69.
- طباطبائی، سید محمد و توپچی، میلاد(1394). مقایسۀ سیاست های هسته ای ایران در دوران اصلاحات و اصولگرایی. پژوهش های راهبردی سیاست، 4(13)، 119-146.
- عباس زاده، هادی و کرمی، کامران (1390). سرمایه اجتماعی و امنیت ملی پایدار. مطالعات راهبردی، 14(1 (مسلسل 51))، 31-58.
- عبدالعلی پور، قادر، متکی، منوچهر، حسینی، محمدرضا، سعیدی، علی، مقدم‌فر، حمیدرضا و ملکوتیان، مصطفی(1399). ارائه الگوی راهبردی «سیر تکوین انقلاب اسلامی» بر اساس قانون اساسی و تجارب موفق نظام ج.ا.ایران. امنیت ملی، 10(38)، 475-502.
- عصاریان نژاد، حسین، حاتمی، حمیدرضا، بیات، بهرام و داودی، محمد (1398). مقاله پژوهشی: طراحی الگوی جامعه امن جمهوری اسلامی ایران از منظر مقام معظم رهبری( مد ظله العالی). امنیت ملی، 9(32)، 151-170.
- عرفانی، سهراب، مبینی دهکردی، علی، افتخاری، اصغر، مرادیان، محسن و دهقانی فیروزآبادی، سید جلال، (1401)، « الزامات تأمین امنیت در افق سند چشم انداز 1404»، فصلنامه امنیت ملی، 43.
- فغانی،حجت­الله،صبوری،رضا(1391)،«امنیت­ملی مفهومی درحال تحول»،فصلنامه امنیت،2(5).
- قنبرلو، عبداله(1391)، «ملاحظات امنیت ملی و غرب گرایی در سیاست خارجی ترکیه»، فصلنامه مطالعات راهبردی، 15(58).
-قنبرلو،عبداله(1392)،«بنیادهای امنیتی سیاست خارجی چین»،فصلنامه مطالعات راهبردی،16(2).
- قیاسی،وحید (1389)، «تحول مفهوم بازدارندگی در چارچوب راهبرد امنیتی رژیم صهیونیستی»، فصلنامه سیاست خارجی، 24(3).
- کامکار ،مهدی و زنجانی،عمید(1386)، «درآمدی برامنیت ملی در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران» ،ماهنامه نگرش راهبردی ،8(83،84).
- کبیری، ابوالحسن( 1399)، « سیاست خارجی برگرفته از منظومۀ فکری امام خامنه­ای« مدظله­العالی» و تأثیر آن بر امنیت ملی ج. ا. ایران»، فصلنامه علمی مطالعات دفاع مقدس، 24.
- کولایی، الهه­ و عابدی، عفیفه (1397)، «مولفه­های ژئوپلتیکی سیاست خارجی روسیه»، فصلنامه ژئوپلتیک، 14(1).
- محمودخانی، زهرا و کشیشیان، گارینه (1395)، «بررسی مقایسه ای گفتمان های سیاست خارجی دولت دهم و یازدهم و تاثیر آن بر امنیت منطقه خاورمیانه»، فصلنامه سیاست خارجی، 30(2).
- معین الدینی، جواد و انتظارالمهدی، مصطفی(1388)، «سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در دوران ریاست جمهوری، آقای هاشمی رفسنجانی و محمد خاتمی»، دانشنامه (واحد علوم و تحقیقات) ، 2(3).
- منتظران، جاوید و تاج آبادی ،حسن (1395)،« بررسی اهداف و اصول امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران از منظر امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری (مدظله العالی)»، دو فصلنامه مطالعات قدرت نرم،6(14).
- نصراله زاده، محمدجواد، و صائبی، حسن(1397). ارائه الگوی راهبردی در حوزه امنیت اجتماعی بر اساس گفتمان امام خمینی (ره)، رهبری، قانون اساسی، تجارب جمهوری اسلامی ایران و بهره گیری از تجارب بشری. امنیت ملی، 8(27 )، 49-74.
- نوری، علیرضا (1398). مفاهیم مهار و بازدارندگی در روابط روسیه و امریکا؛ تأثیر و پیامدها برای ایران. سیاست جهانی, 8(2), 247-290.
- نوری، علی‌رضا (1387). تحولات مفهوم آمریکاستیزی در سیاست خارجی روسیه با تأکید بر سیاست خارجی پوتین. فصلنامه مطالعات راهبردی، 11(42)، 853-876.
3.پایان نامه
- پورقلی، محسن (1394)،« الگوی محیط شناسی امنیتی جمهوری اسلامی ایران» ، (رساله دکتری) دانشگاه عالی دفاع ملی، دانشکده امنیت ملی.
- حسن­پور، جعفر(1395)، «ارائه الگوی راهبردی اداره امور مناطق آزاد تجاری، از طریق تجارب نظام ج.ا.ایران بر اساس گفتمان ولایت فقیه و قانون اساسی»، (رساله دکتری)، دانشکده امنیت ملی، دانشگاه عالی دفاع ملی.
-هادی­پور، میثم(1392)،«تبیین الگوی امنیت جمعی در سیاست جمهوری اسلامی ایران»،(رساله کارشناسی ارشد)، دانشگاه تربیت­ مدرس، دانشکده علوم­ انسانی.

منابع لاتین

- Grimmett, R. F. (2010). Instances of Use of United States Armed Forces Abroad, 1798-2008. DIANE Publishing.
- Darwich, May (2014), The Ontological (In)security of Similarity: Wahhabism versus Islamism in SaudiForeign Policy, GIGA Working Papers, No 263, German Institute of Global
 and Area Studies.
- Etzioni, A. (2008). Security first: For a muscular, moral foreign policy. Yale University Press.
-Josephi, Uri Bat(2000)- “Toward a Paradigm Shift in Israel’s National Security Conception”, Israeli Affairs, Vol 6, Issue 3/4.
-Marschall, Christin, (2003), Iran’s Persian Gulf policy; From Khomeini to Khatami, London: Routledge Curzon.
- Sarkesian, S. C., Williams, J. A., & Cimbala, S. J. (2008). US national security: policymakers, processes, and politics. Boulder, CO: Lynne Rienner Publishers.