چشم‌انداز جغرافیای سیاسی فعّالیت‌های ضدامنیتی جریان تکفیری در جهان اسلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشگاه جامع امام حسین (ع)

چکیده

   چکیده
نگارنده در مقالۀ حاضر برای ترسیم چشم‌انداز جغرافیای سیاسی فعّالیت‌های ضدامنیتی جریان تروریستی - تکفیری در جهان اسلام پس از فروپاشی ساختار و جغرافیای سیاسی حکمرانی خلافت، در پی یافتن پاسخ مناسب به چند سؤال مطرح در مورد سرنوشت خلافت «ابوبکر بغدادی» و سرمایه‌های انسانی وابسته به آن و همچنین جغرافیای سیاسی، ماهیت و پیامدهای فعّالیت‌های ضدامنیتی آنان است. بر این اساس، نگارنده با تکیه‌بر روش سناریونویسی موسوم به «GBN» در آینده‌پژوهی، الگوی جغرافیای سیاسی جهان اسلام در سه فضای «محور مقاومت»، «نوعثمانی‌گری» و «عروبیت وهابی در جهان اسلام» را ترسیم نموده است. در ادامه با تکیه‌بر عدم قطعیت‌های دوگانه، چهار سناریو روایت شده است که سناریوی اول، «رجعت به قلمروی اصیل برای احیای خلافت عراق و شام»؛ سناریوی دوم، «هجرت به قلمروی بدیل برای تشکیل ولایت خراسان»، سناریوی سوم؛ «رجعت به قلمروی سایبری برای ایجاد خلافت مجازی» و سناریوی چهارم؛ «هجرت به قلمروی میانجی برای تشکیل ولایت شمال آفریقا» است. در پایان، پیامدهای ضدامنیتی، راهبردهای پابرجا و شگفتی‌سازهای مرتبط با سناریوها معرفی شده‌اند.ازنظر محقق، در شرایط فعلی، سناریوهای دوم و سوم از قابلیت عملیاتی بیشتری به‌صورت هم‌زمان برخوردار هستند. ازآنجاکه مهم‌ترین آرمان‌شهر جریان‌های سلفی، جهادی و تکفیری؛ یعنی احیای خلافت در جغرافیای سیاسی عراق و شام است، درصورت فراهم شدن شرایط زمانی و محیطی، این جریان برای رجعت به قلمروی اصیل خود در شامات (دستیابی به سناریوی اول)، از کلیۀ ابزارها و مقدورات ضدامنیتی بهره‌گیری خواهد کرد. از میان چهار سناریو، به­دلیل فاصلۀ این جریان از محور مقاومت و نزدیکی به حامیان فرامنطقه‌ای خود، مطلوب‌ترین سناریو برای جهان اسلام و محور مقاومت، سناریوی چهارم؛ یعنی هجرت به قلمروی میانجی و تشکیل امارت شمال آفریقا است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Geopolitical perspective of takfiri current's anti-security activities in the Islamic world

نویسنده [English]

  • Ahmad Mazinani
Assistant Professor at Imam Hossein Comprehensive (PBUH) University
چکیده [English]

Abstract
    In this article, the author seeks to find appropriate answers to several questions about the fate of Abu Bakr al- Baghdadi's caliphate and its affiliated human capital, as well as geopolitics, the nature and consequences of their anti-security activities in order to outline the geopolitical perspective of terrorist - takfiri  activities in the Islamic world after the collapse of the structure and political geography of the caliphate. Based on this, the author has drawn the geopolitical model of the Islamic world in three areas of "axis of resistance", "neo-ottomanism" and "Wahhabi orientation in the Islamic world" by relying on the scenario writing method called "GBN" in future studies. Relying on dual uncertainties, four scenarios have been narrated, the first one is "returning to the original territory to revive the caliphate of Iraq and the Levant"; the second scenario is "emigration to an alternative territory for the formation of Khorasan province"; the third scenario is "returning to the cyber ​​territory to establish a virtual caliphate" and the fourth scenario is "emigration to the mediating territory for the formation of the north African province". Finally, the anti-security consequences, sustainable strategies, and wild cards associated with the scenarios are introduced.
 According to the researcher, in the current situation, the second and third scenarios have more operational capability at the same time. Since the most important utopia of the salafi, jihadi and takfiri currents; That is to say, the revival of the caliphate is in the geopolitics of Iraq and the Levant, if the time and environmental conditions are provided, this current will use all anti-security tools and facilities to return to its original territory in Syria (achieving the first scenario). Among the four scenarios, due to the distance of this current from the axis of resistance and the proximity to its trans-regional supporters, the most desirable scenario for the Islamic world and the axis of resistance is the fourth scenario; that is to say, is emigration to the mediating territory for the formation of the North African province.     

کلیدواژه‌ها [English]

  • Security consequences
  • takfiri current
  • geopolitics
  • scenario
  • anti-security activities
  1.  

    1. احدی، محمد؛ کلانتری، فتح‌الله (1396)، «نئوعثمانی­گرایی در ترکیه و تأثیر آن بر امنیت ملّی جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ امنیت ملّی، سال هفتم، شمارۀ 24، فصل تابستان (صص 107 ـ 131).
    2. بردی­نشین، محمد (1393)، «ردپای داعش، ریشه‌ها و اندیشه‌ها، راهکارهای مهار و مقابله»، مجموعه مقالات ردپای داعش، تهران: دانشگاه امام حسین (ع)، مرکز امامت.
    3. تیشه­یار، ماندانا (1390)، «آینده‌پژوهی در مطالعات استراتژیک»، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.
    4. حافظ­نیا، محمدرضا و همکاران (1389)، «کارکردهای گفتمان ژئوپلیتیکی دشمن خیالی»، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، سال ششم، شمارۀ دوم، فصل تابستان (صص 1 ـ 30).
    5. رهبر، فرهاد و همکاران (1396)، «سناریونویسی بهای نفت خام بر اساس شناسایی عوامل کلیدی و تجزیه‌وتحلیل فعل‌وانفعالات بازیگران»، فصلنامۀ علمی ـ پژوهشی بهبود مدیریت، شمارۀ 4، پیاپی 38، سال یازدهم.
    6. سمیعی­اصفهانی، علیرضا و همکاران (1394)، «ژئوپلیتیک هویت و تأثیر آن بر راهبرد امنیتی ایران و عربستان در بحران یمن»، فصلنامۀ پژوهش‌های سیاسی جهان اسلام، سال پنجم، شمارۀ دوم، فصل تابستان (صص 1 ـ 27).
    7. صابرفرد، علیرضا؛ میرجعفری، سید اصغر (1395)، «تحلیل سناریوی تأثیرات آیندۀ فعّالیت جریان‌های تکفیری مـدرن بر محیط امنیتی جمهوری اسلامی ایران و راهبردهای مقابله‌ای آن»، کتاب مجموعه مقالات کالبدشکافی امنیتی جریان تکفیری، به. همت احمد مزینانی و گروه مؤلفین تهران: دانشگاه امام حسین (ع)، دانشکده امام هادی (ع) (صص 217 ـ 248).
    8. غرایاق­زندی، داود (1395)، «فهم اجتماعی زمینه‌های شکل‌گیری و تداوم داعش: نیاز به فلسفۀ اجتماعی جدید»، کتاب مجموعه مقالات داعش حقیقی و حقیقت داعش، به اهتمام دکتر محمدحسن حبیبیان، تهران: پژوهشکده مطالعات کاربردی قلم، چاپ اول، (صص 50 ـ 68).
    9. قاسمی، فرهاد (1389)، «مدل ژئوپلیتیکی امنیت منطقه‌ای: مطالعۀ موردی خاورمیانه»، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، سال ششم، شمارۀ دوم، فصل تابستان (صص 57 ـ 94).

    11.کاظمی، حجت (1396)، «خیزش‌های هویتی، دولت‌های شکننده و بحران ژئوپلیتیکی خاورمیانه»، فصلنامۀ ژئوپلیتیک، سال سیزدهم، شمارۀ اول، فصل بهار (صص 146 ـ 172).

    1. کنعانی، فاطمه (1389)، «حرکت به‌سوی سیستم‌های خلاق و خودسازمانده»، فصلنامۀ علمی پژوهشی ویژۀ یادگیری الکترونیکی، پژوهشگاه علوم و فنّاوری اطلاعات ایران، دورۀ 26، شماره 2، (صص 265 ـ 288).
    2. گوردون، آدام (1392)، «فهم آینده، بازشناسی روندهای مؤثر بر تصمیم‌گیری بهتر»، ترجمۀ طیبه واعظی، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات راهبردی.
    3. مرادی، اسدالله؛ شهرام نیا، امیرمسعود (1394)، «بحران سوریه و امنیتی منطقه‌ای جمهوری اسلامی ایران»، فصلنامۀ پژوهش‌های راهبردی سیاست، سال چهارم، شمارۀ 29، فصل زمستان (صص 125 ـ 152).
    4. مزینانی، احمد (1395)، «کالبدشکافی امنیتی جریان تکفیری»، تهران: دانشگاه جامع امام حسین (ع)، دانشکدۀ امام هادی (ع).
    5. میرزاده­کوهشاهی، مهدی (1395)، «رسانه و داعش؛ بازنمایی داعش در رسانه‌های عربی»، کتاب مجموعۀ مقالات داعش حقیقی و حقیقت داعش، به اهتمام دکتر محمدحسن حبیبیان، تهران: پژوهشکدۀ مطالعات کاربردی قلم، چاپ اول، (صص 289 ـ 316).
    6. نصری، قدیر (1395)، «داعش واقعی و داعش مجازی؛ تأملی الگومند در استعداد واقعی گروه داعش»، کتاب مجموعه مقالات داعش حقیقی و حقیقت داعش، به اهتمام دکتر محمدحسن حبیبیان، تهران: پژوهشکده مطالعات کاربردی قلم، چاپ اول (صص 137 ـ 182).
    7. وندرهیدن، کیس (1391)، «سناریوها: هنر گفتوگوی راهبردی»، ترجمۀ مسعود منزوی، تهران: مرکز آینده‌پژوهی علوم و فنّاوری دفاعی، مؤسسه آموزشی و تحقیقاتی صنایع دفاعی، چاپ اول.

    1.Chermack, T. (2011). »Scenario Planning in Organizations: How to Create, Use, and assess Scenarios«.

    1. Fravel, M. Taylor (2010). »The Limits of Diversion: Rethinking Internal and External Conflict«, Security Studies 19.5 (October).

    3.Kelly, Phil (2006). »A Critique Geopolitical Geopolitics«, 11.

    4.Marshal, Gordon (1998). »Social Trust. Dictionary of Sociology«, Oxford University Press.

    5.Mercill, Julien (2008). »The radial Geopolitics of U.S. Foreign policy«, Geopolitical Geo – economics Logics of Power, Political Geography, 27.

    Mirheydar, Dorreh (1992). »6.The Foundations of Political Geography«, SAMT Publication [in Persian].

    Mossalanejad, Abbas (2008). »7.U.S. Crisis Management in  Geopolitical Regions«. Geopolitics Quarterly, Volume: 3, No 4, winter [in Persian].

    Schwartz, P. (1991). »8.The Art of the Long View, Doubleday/Currency«, New York, NY.

    Schwartz, P. (1996). »9.The Art of the Long View: Planning for the Future in an Uncertain World«. New York: Currency Doubleday.